Book Review: Η λαογραφία της Ανατολικής Θράκης - Νέλλη Σπαθάρη

Η Νέλλη Σπαθάρη συστήθηκε, στο αναγνωστικό κοινό, το 2020 μέσα από το πρώτο της βιβλίο με τίτλο, «Στάκα καρδιά μου», το οποίο ήταν μια ιδιωτική έκδοση. Απόφοιτος Γαλλικής και Ελληνικής Φιλολογίας, η Νέλλη Σπαθάρη μέχρι σήμερα έχει δημοσιεύσει εκπαιδευτικά εγχειρίδια καθώς και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά ενώ έχει συμμετάσχει σε εκπαιδευτικά προγράμματα του ΕΚΠΑ και του ΑΠΘ. Το πρώτο της βιβλίο καθώς και δύο διηγήματά της έχουν διακριθεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς. Από τις εκδόσεις Ελκυστής επανακυκλοφορεί «Η λαογραφία της Ανατολικής Θράκης μέσα από τις αφηγήσεις των προσφύγων». Πρόκειται για την μελέτη της με τίτλο «Ιστορική και Κοινωνική Λαογραφία της Ανατολικής Θράκης» που βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 1994 ενώ κυκλοφόρησε το 1997 από τις εκδόσεις Λιβάνη.  

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΒΙΒΛΙΟΥ:

α) Συγγραφέας: Νέλλη Σπαθάρη

β) Τίτλος: Η λαογραφία της Ανατολικής Θράκης

γ) Έτος Έκδοσης: 2023

δ) Έκδοση: Εκδόσεις Ελκυστής

Η ΑΠΟΨΗ ΜΟΥ: Είναι σημαντικό να γνωρίζεις την ιστορία του τόπου σου. Πόσω μάλλον όταν η ιστορία αυτή προέρχεται από αναμνήσεις ανθρώπων που ενδεχομένως να έχουν φύγει από τη ζωή. Και τις αναμνήσεις αυτές πρέπει να τις κρατάμε ζωντανές. Οι αναμνήσεις των ανθρώπων που έζησαν στην Ανατολική Θράκη, είναι σημαντικές και εγώ προσωπικά όντας Θρακιώτισσα όφειλα να μάθω την ιστορία τους. 

Όπως μαρτυρά ο τίτλος, το βιβλίο αυτό δεν είναι μια ιστορία μυθοπλασίας αλλά μια ιστορική και κοινωνική μελέτη που επικεντρώνεται στην λαογραφία της Ανατολικής Θράκης. Άλλωστε η Θράκη ήταν πάντα ένα πραγματικό σταυροδρόμι πολιτισμών αφού πολλοί λαοί κατοίκησαν εκεί, άλλοι εγκαταστάθηκαν για λίγο κι έπειτα ξανάφυγαν, όπως για παράδειγμα οι Ρώσοι. Άλλοι εξολοθρεύτηκαν από τους Τούρκους όπως οι Αρμένιοι, οι Κρικίσιοι, Τάρταροι, Αθίγγανοι, Εβραίοι, Αλβανοί ακόμα και Έλληνες από άλλα μέρη του ελλαδικού χώρου, όπως οι Πελοποννήσιοι και ιδιαίτερα Ηπειρώτες, πέρασαν από τα χώματά της. 

Η επιστημονική έρευνα της Νέλλη Σπαθάρη εστιάζει στον γεωγραφικό χώρο της Ανατολικής Θράκης. Προσεγγίζει ιστορικά την Θράκη, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως «χώρα του μυστικισμού, των παραδόσεων και των ιστορικών θρύλων». Παράλληλα αναφέρεται στα θρακικά φύλα, τα προβλήματα που είχε ο θρακικός ελληνισμός με τον ελληνικό κόσμο (κατά τη μυκηναϊκή εποχή) αλλά και το ρόλο που έπαιξε η θρησκεία. Σύμφωνα με ευρήματα αναφορά για το θρακικό ελληνισμό έγινε τόσο από τον Όμηρο όσο και από τον Ηρόδοτο. Στη συνέχεια εκτενής λόγος γίνεται για τα έθιμα (κουρμπάνια, αγώνες πάλης, κρέμασμα κομματιασμένων ρούχων σε δέντρο για την προστασία από διάφορες παθήσεις κ.α) αλλά και πώς η τούρκικη διείσδυση στο χώρο της Ανατολικής Θράκης, επηρέασε τις παραδόσεις. Στο τέλος αναφέρεται στις ομάδες, στα Θρακικά Σωματεία και το ρόλο που διαδραμάτισαν αυτά στην καταγραφή, μελέτη και συλλογή λαογραφικών στοιχείων. 

Η μνήμη είναι δυνατό να γίνει σύμμαχος της ιστορίας ή να μας απομακρύνει απ΄ αυτήν. 

Με μοναδικούς παραμέτρους, στην λαογραφία, τον χώρο και τον χρόνο, παρουσιάζονται ιστορίες προσφύγων, από την καθημερινή ζωή τους και πως ήταν αυτή, πριν εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και αναγκαστούν να φύγουν. Να ξεριζωθούν από την Ανατολική Θράκη, τον Οκτώβριο του 1922. Εξετάζονται διάφορα σημεία της ζωής των προσφύγων - συγκεκριμένα στην κοινωνία του Σαμμάκοβου - όπως η δουλειά τους (αμπελουργία, γεωργία, σιδηρομεταλλεία) καθώς και οι σχέσεις αυτών μεταξύ τους. Στο τέλος τονίζεται πώς οι πεποιθήσεις και τα έθιμά τους έχουν επηρεαστεί από την ιστορία και την πάροδο του χρόνου.

Βασιζόμενη σε μαρτυρίες, αναμνήσεις και αφηγήσεις βιωμάτων των προσφύγων, η Νέλλη Σπαθάρη προσφέρει στον αναγνώστη ένα ταξίδι στο χρόνο, που βρίθει από ιστορίες και παραδόσεις της Ανατολικής Θράκης. Οι αναμνήσεις αυτών των ανθρώπων που έζησαν στην Ανατολική Θράκη, είναι σημαντικές και εμείς οφείλουμε να γνωρίζουμε την ιστορία τους, την ιστορία μας!!!

Πλοκή: Οι αφηγήσεις βιωμάτων αποτελούν βασικό πρωτογενές υλικό για την καταγραφή της μικροϊστορίας από τον ερευνητή ιστορικό. Ακόμη δε περισσότερο, όταν πρόκειται για τις αφηγήσεις των προσφύγων, οι οποίες συναιρούν το προσωπικό βίωμα με το πολιτισμικό πλαίσιο του τόπου στον οποίο βιώθηκε και χάθηκε. Επειδή η αυτογνωσία ενός λαού είναι ένα από τα βασικά προτερήματά του, το βιβλίο αυτό αποτελεί μια μικρή συμβολή στη γνωριμία με τη λαογραφία της Ανατολικής Θράκης. Με βασικό άξονα την κίνηση στον χώρο και τον χρόνο, στο πρώτο μέρος διερευνάται τόσο η πορεία του ελληνισμού στον χώρο της Θράκης, όσο και η πορεία των λατρευτικών εθίμων, όπως αυτά διαμορφώθηκαν στη διαχρονική πορεία τους και τις ιστορικές συγκυρίες. Οι επιπτώσεις της μετακίνησης του κέντρου του ελληνισμού από τις νοτιότερες αρχαιοελληνικές πόλεις-κράτη στη βυζαντινή Θράκη και από εκεί πάλι στο νεότερο αθηναϊκό κέντρο σημάδεψαν ήθη, έθιμα, νοοτροπίες και στάσεις ζωής στον χώρο της Θράκης που διασώθηκαν στη συλλογική μνήμη των προσφύγων, η οποία μελετάται στο δεύτερο μέρος αυτής της μελέτης. Η συλλογική αυτή μνήμη, καταγεγραμμένη μετά τον ξεριζωμό τους το 1922 στα αρχεία των τοπικών σωματείων δεν υπήρξε ποτέ και συλλογική μνήμη ολόκληρου του ελληνισμού, όσο καλά κι αν αυτοί ενσωματώθηκαν στον ελληνικό κορμό.

* Η παρουσίαση του βιβλίου «Η λαογραφία της Ανατολικής Θράκης μέσα από τις αφηγήσεις των προσφύγων» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα «Ελεύθερη Θράκη», την Παρασκευή 02.06.2023, φύλλο 17379. Δείτε εδώ την ηλεκτρονική μορφή.

_______________________________________________

* Η ανάρτηση είναι καθαρά προσωπική γνώμη. Μπορείτε να βρείτε εδώ κι άλλες κριτικές μου σε βιβλία που έχω διαβάσει